Diagnostyka poziomu selenu

Poza czynnikami zewnętrznymi: podażą i formami selenu w żywności, poziom selenu w organizmie zależny jest od ogólnego stanu zdrowia. Do czynników predysponujących do patologicznego (chorobliwego) niedoboru selenu należą m.in. chroniczne niedożywienie, żywienie pozajelitowe, upośledzenie wchłaniania składników pokarmowych w jelitach (choroba Leśniowskiego – Crohna, resekcja jelita cienkiego), stany związane z marskością wątroby, nowotworami, chorobami zapalnymi jelit, chroniczną niewydolnością nerek, przerzutami nowotworowymi.

Organizm przyswaja selen ze związków nieorganicznych, które wykazują tzw. najlepszą biodostępność: selenianów i seleninów oraz w formach organicznych –zmodyfikowanych aminokwasach: selenocysteinie lub selenometioninie (główne źródło selenu w roślinach i drożdżach), z których przyswajany jest w bardziej skomplikowany sposób. Najbogatszym źródłem naturalnego selenu są borowiki, orzechy (brazylijskie, nerkowce), soczewica, jajka i mleko.

W postaci selenocysteiny selen wbudowywany jest do białek – selenoprotein (znanych 25 genów) o charakterze enzymów lub białek strukturalnych. Selenoproteiny o aktywności enzymatycznej należą do enzymów oksydoredukcyjnych, uczestniczących m.in. w

ochronie przed wolnymi rodnikami (stresem oksydacyjnym), w metabolizmie jodu w tarczycy i mechanizmach odpornościowych. Na poziomie komórkowym selen ułatwia regenerację prawidłowych komórek, hamuje rozrost komórek nowotworowych, wpływa ochronnie na błony m.in. erytrocytów, kardiomiocytów (komórek mięśnia sercowego) i komórki nerwowe, a także stymuluje aktywność komórek układu odpornościowego. Wykazano prozdrowotne działanie selenu na spermatogenezę (produkcję plemników), włosy i paznokcie. Różnorodna aktywność selenoprotein implikuje wpływ selenu na szeroką gamę procesów fizjologicznych organizmu, a nieprawidłowy poziom wpływa na przebieg mechanizmów regulacyjnych w organizmie.

Niedobory selenu a choroby nienowotworowe

Niewielki niedobór selenu wiązany jest z problemami zdrowotnymi: zaburzeniami nastroju, niedoborami odporności, ryzykiem wzrostu zachorowalności na choroby sercowo-naczyniowe. Silniejsze niedobory selenu obniżają płodność mężczyzn, nasilają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, doprowadzając do hemolizy erytrocytów, uszkodzeń mięśnia sercowego (kardiomiopatia) i wątroby, wiążą się z chorobami skóry, pogłębiają stany depresyjne. Deficyt selenu w ciąży może doprowadzić do nadciśnienia u matki.

Selen a choroby nowotworowe 

Niedobór selenu u kobiet i mężczyzn w wieku powyżej 60 lat wiąże się  z wysokim ryzykiem chorób nowotworowych.

Zbyt wysokie stężenie selenu we krwi również wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowań na nowotwory złośliwe.

Suplementacja selenem

Suplementacja selenem jest konieczna w określonych stanach patologicznych (ograniczone wchłanianie jelitowe, odżywienie pozajelitowe) i warunkach deficytu selenu w środowisku. Ponadto zalecana jest w profilaktyce chorób nowotworowych, przez opiniotwórców tak wpływowych, jak amerykańska Agencja Żywności i Leków – FDA (ang. Food and Drug Administration. FDA zezwoliła producentom preparatów z selenem, na podanie informacji, że „suplementacja selenem może zmniejszyć ryzyko pewnych chorób nowotworowych”. Suplementacja selenem jest zalecana ponadto u chorych na choroby sercowo-naczyniowe, mężczyzn leczonych z powodu niepłodności, w leczeniu zapalenia trzustki i astmy.

Nadmiar selenu

Nadmiar selenu zwiększa ryzyko rozwoju chorób nowotworowych u kobiet i mężczyzn. Nadmierna obecność selenu w otoczeniu (fotokomórki, ogniwa fotowoltaiczne, insektycydy) lub w środowisku (górnictwo, hutnictwo stali i szkła, ochrona roślin) może spowodować chroniczne zatrucie. Silne zatrucie selenem objawia się w postaci oddechu o zapachu czosnku, utraty włosów, uszkodzenia paznokci, zaburzeń neurologicznych, nudności i wymiotów.

Przyjmuje się, że dzienna dawka selenu przekraczająca 400 ug jest toksyczna.

Pomiary stężenia selenu w organizmie

Miarodajnym kryterium poziomu selenu w organizmie człowieka jest stężenie oznaczone we krwi. Dokładność pomiaru selenu jest niezwykle istotna, ze względu na istnienie optymalnego dla organizmu, ściśle określonego zakresu stężenia selenu, zależnego od płci i uwarunkowań genetycznych. W Laboratorium Innowacyjna Medycyna, pomiar selenu wykonywany jest metodą spektrometrii  mas sprzężoną z plazmą wzbudzaną indukcyjnie – ICP MS (ang.Inductively Coupled Plasma Mass Spectometry) z dokładnością 5%! Laboratorium Diagnostyczne Innowacyjna Medycyna, Read-Gene w Grzepnicy pod Szczecinem,partner Diagnostyki Sp. z o.o. w oznaczanie selenu we krwi, jest wiodącym w Polsce, cieszącym się międzynarodowym uznaniem, innowacyjnym, medycznym ośrodkiem naukowo-badawczym.

Wynik oznaczenia selenu we krwi uwzględniający płeć i wiek badanego, odnoszony jest do opracowanych przez Ośrodek, stale aktualizowanych, zakresów referencyjnych dla polskiej populacji. Wynik opatrywany jest komentarzem autoryzowanym przez prof. dr hab. n. med. Jana Lubińskiego, opartym na wynikach unikalnych badań naukowych prowadzonych w Ośrodku. Zakres badań dotyczy korelacji pomiędzy podażą selenu w diecie a poziomem we krwi, w określonych warunkach fizjologicznych. W pracach opisywane są min. zalecenia postępowania dla:

1. przypadków niedoboru selenu:
   • precyzowana jest dzienna podaż selenu (w µg) w środkach spożywczych lub suplementach diety pozwalająca na korektę stwierdzonego deficytu selenu we krwi wyrażonego w µg/l,
   • precyzowana jest dzienna porcja naturalnych środków spożywczych bogatych w biodostępny selen lub zalecona suplementacja preparatem selenu z podaniem dawkowania,
   • zalecane są badania profilaktyczno-diagnostyczne w kierunku chorób nowotworowych u osób z nieprawidłowymi stężeniami selenu we krwi
2. przypadków nadmiaru selenu:
   • wskazane jest wprowadzenie diety uboższej w selen
   • wstrzymanie suplementacji i powtórzenie oznaczenia w określonym czasie.
   • w przypadku bardzo znacznego przekroczenia zakresu referencyjnego zalecane jest wykonanie oznaczenia z powtórnego pobrania w celu wykluczenia błędów technicznych