17/07/2024
Czym jest lipoproteina?
Lipoproteina (a) jest zmodyfikowaną cząsteczką cholesterolu LDL, która zostaje opłaszczona przez produkowane w wątrobie białka ostrej fazy, jakimi są apolipoproteiny(a). Są one połączone z cząsteczką apoB100 za pomocą wiązań kowalencyjnych poprzez mostki dwusiarczkowe. Istnieje około 20 odmian białka apo(a), a taka złożoność powoduje różnice w budowie cząsteczek a ich wielkość zależy od indywidualnych uwarunkowań genetycznych. Posiadanie mniejszych cząsteczek Lp(a) wiąże się z ich wyższym stężeniem i wyższym ryzykiem naczyniowo-sercowym.
Podwyższone stężenie Lp(a), niezależnie od prawidłowego stężenia cholesterolu całkowitego i „złego” cholesterolu LDL, codziennego dbania o zdrowie, wskazuje na znaczne ryzyko przedwczesnej choroby wieńcowej lub miażdżycy, nawet w młodym wieku. Stężenie lipoproteiny (a) utrzymuje się na stałym poziomie przez okres całego życia, a jej stężenie jest w 90% zależne od czynników dziedzicznych. Szacuje się, że 20% populacji w Europie ma podwyższony poziom Lp(a) od urodzenia, a większość z nas o tym nie wie.
Poziom Lp(a) jest również uwarunkowany etnicznie. U Afroamerykanów w większości populacji ok. 70-80% stwierdza się wyższy poziom Lp(a) 10-50 mg/dl, natomiast u Chińczyków w 50-70% populacji stwierdza się niskie wartości Lp(a) od 0-15 mg/dl.
Kiedy wykonać badanie lipoproteiny (a)?
Choroby układu krążenia w Polsce zbierają corocznie największe żniwo. By w porę je wychwycić i zahamować ich rozwój, przeprowadzamy badania profilaktyczne.
Powszechnie znany i rutynowo zlecany jest lipidogram, czyli badanie uwzględniające pomiar stężenia cholesterolu całkowitego, „złej i dobrej” frakcji cholesterolu – odpowiednio LDL i HDL oraz trójglicerydów. Przy lipidogramie warto rozważyć oznaczenie lipoproteiny (a).
Komu zaleca się pomiar lipoproteiny (a)?
- wszystkim pacjentom z przedwczesnym wystąpieniem choroby sercowo-naczyniowej,
- osobom z umiarkowanym i wysokim ryzykiem wystąpienia choroby sercowo-naczyniowej, w celu lepszej stratyfikacji ryzyka,
- kobietom w ciąży, w celu oceny ryzyka poronienia, przy nawracających utratach ciąży i ograniczeniu wzrostu wewnątrzmacicznego,
- chorym z rodzinną hipercholesterolemią, możliwie jak najwcześniej, nawet u osób poniżej 18,
- krewnym osób z wysokim stężeniem Lp(a).
Jak często wykonuje się badanie lipoproteiny (a)?
- co najmniej raz w życiu u każdej dorosłej osoby.
Stężenie lipoproteiny (a) normuje się ok. 5 roku życia i pozostaje niezmienne do końca życia. Polskie towarzystwa naukowe rekomendują dodanie tego parametru do pełnego profilu lipidowego w bilansie 6-latka, co pozwoli na wczesne rozpoznawania rodzinnej hipercholesterolemii.
Obecnie trwają prace nad standaryzacją pomiarów stężenia Lp(a), które poprawią interpretację i podejmowanie decyzji klinicznych dotyczących ryzyka chorób sercowo-naczyniowych zależnych od Lp(a). Oznaczenie stężenia Lp(a) nie jest łatwe i zależy częściowo od wielkości apolipoprotein (a). Stężenie Lp(a) może być potencjalnie niedoszacowane w przypadku małych izoform apo(a) lub przeszacowane, gdy obecne są duże izoformy apolipoprotein.
Zaleca się, aby pomiar Lp(a) był wykonywany przy użyciu testu, który podaje wynik z nmol/l, co określa liczbę cząsteczek Lp(a).
Badanie lipoproteiny i jej znaczenie chorobach sercowo-naczyniowych
Pomiar Lp(a), nawet wykonany tylko raz w życiu, pozwala wychwycić osoby zagrożone wysokim ryzykiem rozwoju chorób serca i naczyń, lepiej ukierunkować profilaktykę, ale ma również wpływ na dobór leków hipolipemizujących (obniżających poziom cholesterolu), a co za tym idzie – zwiększa szansę na skuteczniejszą terapię.
Warto zwrócić uwagę na podwyższenie poziomu Lp(a) w stosowanych aktualnie terapiach hipolipemizujących ze szczególnym uwzględnieniem statyn. Choć według badań mają one niewielki wpływ jednak mogą powodować wzrost o 6 -10%.
Eksperci polskich towarzystw naukowych wskazują na silny związek przyczynowo-skutkowy między:
- podwyższonymi stężeniami Lp(a) a wzrostem ryzyka choroby sercowo-naczyniowej i jej powikłań,
- chorobami tętnic obwodowych,
- udarem niedokrwiennym mózgu (nawet o 30% na każdy wzrost stężenia o 20–50 mg/dl),
- bardzo dużym ryzykiem rozwoju zwężenia zastawki aortalnej (nawet trzykrotnie wyższe dla wysokich stężeń Lp(a)).
Obecnie nie ma leku dedykowanego do leczenia wysokiego stężenia Lp(a). Rekomendacje ekspertów obejmują szeroko pojętą modyfikację stylu życia wraz z farmakoterapią celującą w wysokie stężenia cholesterolu, trójglicerydów i unormowania nadciśnienia tętniczego. A to trzy główne czynniki ryzyka, które przyczyniają się do potęgowania miażdżycy.
Podwyższona i obniżona lipoproteina
Podwyższone stężenie lipoproteiny (a) jest niezależnym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że stężenie Lp(a) jest zwiększone również w niedoczynności tarczycy i w przypadku uszkodzenia nerek. Ostry stan chorobowy powoduje dwukrotny wzrost stężenia Lp(a).
Natomiast stężenie Lp(a) jest obniżone w nadczynności tarczycy, a bardzo niskie stężenie Lp(a) wiążę się z 20-50% wzrostem ryzyka cukrzycy typu 2.
Należy podkreślić, że istnieją różnice w zakresach wartości referencyjnych (norm) dla Lp(a) między kobietami i mężczyznami. Stężenie Lp(a) jest średnio 10% nawet wyższe u kobiet i dodatkowo ulega zwiększeniu po menopauzie o ok. 30%.
Zachęcamy do obejrzenia webinaru poświęconego lipoproteinie (a). Gościem webinaru był pan prof. dr hab. n. med. Piotr Dobrowolski z Narodowego Instytutu Kardiologii w Warszawie, który podzielił się swoją wiedzą na temat znaczenia lipoproteiny (a) w swojej codziennej praktyce klinicznej.
Prof. Piotr Dobrowolski prowadzi Samodzielną Poradnię Lipidową i brał również udział w pracach nad przygotowaniem wytycznych postępowania w zaburzeniach lipidowych przygotowywanych w 2021 roku przez PTL.
BIBLIOGRAFIA
- Rekomendacje Ekspertów Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego (PTK) oraz Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego (PTL) na temat diagnostyki i postępowania u pacjentów z podwyższonym stężeniem lipoproteiny(a) PTK/PTL 2024
- Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej i Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego dotyczące diagnostyki laboratoryjnej zaburzeń gospodarki lipidowej 2024